4)اهداف تحقیق: 6
5)سؤالات تحقیق: 6
6)فرضیه‏های تحقیق: 6
7) تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی : 6
8)روش شناسی تحقیق: 7
9) ساختار تحقیق 8
فصل اول:کلیات
مبحث اول : مفهوم و اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری و پیامد های تجاری آن. 10
گفتار اول : مفهوم حقوق مالکیت فکری 10
بند اول : شیوه ی ملی و داخل 13
بند دوم : شیوه ی منطقه ای 14
بند سوم : شیوه ی بین المللی 14
گفتار دوم : اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری و پیامد های تجاری آن. 14
بند اول : تشویق فعالیت های خلاقانه. 15
بند دوم : حمایت از ابداعات فنی 15
بند سوم : افزایش سرمایه گذاری خارجی 15
بند چهارم : رقابت منصفانه. 16
بند پنجم : حمایت از مصرف کننده 16
بند ششم : گسترش انتقال تکنولوژی 16
بند هفتم : موازنه ی میان حقوق و تعهدات. 16
بند هشتم : تقلیل تقلب های تجاری 17
بند نهم : ارتقاء تأمین حقوق بشر. 17
مبحث دوم : اصول راهبردی در حمایت از آثار ادبی و هنری 18
گفتار اول : اصل عدم حمایت از ایده ها 18
بند اول: بررسی مفهومی اصل عدم حمایت از ایده ها 18
بند دوم : چگونگی انعکاس اصل در مقررات مختلف. 19
2-1 : حقوق ایران. 19
2-2 : مقررات بین المللی 20
2-3 : حقوق خارجی 21
گفتار دوم: اصل حمایت بدون تشریفات. 22
بند اول: بررسی مفهومی 22
بند دوم : چگونگی انعکاس اصل در مقررات مختلف. 22
2-1 : حقوق ایران. 22
2-2 : مقررات بین المللی 25
گفتار سوم: عدم اهمیت ویژگی های اثر. 26
بند اول: نوع اثر. 28
بند دوم: شکل ارائه اثر. 28
بند سوم: شایستگی اثر. 28
بند چهارم: هدف و غایت اثر. 29
گفتار چهارم: ضرورت اصیل بودن اثر. 29
1-1: حقوق موضوعه. 30
1-2: تفکیک اصالت از تازگی 31
1-3: اصالت مطلق و اصالت نسبی 31
بند دوم: تشخیص اصالت. 32
2-1: آثار ادبی، موسیقایی و هنری 32
2-2 : عناوین 35
2-3 : پایگاه های داده 36
مبحث سوم : سابقه حقوق مالکیت فکری در سازمان جهانی تجارت. 36
گفتار اول : زمینه مذاکرات. 36
گفتار دوم : عوامل مؤثر بر شروع مذاکرات دور اروگوئه. 37
گفتار سوم : مذاکرات ناظر بر حقوق مالکیت فکری 38
فصل دوم : تحولات و منابع حمایتی بین المللی از حقوق مالکیت ادبی و هنری
مبحث اول : انواع آثار مورد حمایت. 47
گفتار اول: آثار ادبی 48
بند اول : آثار نوشته. 48
1-1 : مفهوم. 48
1-2 : انواع. 49
بند دوم : آثار اقتباسی 50
2-1 : مفهوم خاص 50
2-2 : مفهوم عام. 51
بند سوم : آثار شفاهی 54
گفتار دوم: عناوین آثار. 55
گفتار سوم : آثار هنری 56
بند اول : آثار موسیقایی 56
1-1 : عناصر مورد حمایت در آثار موسیقایی 56
1-2 : تفکیک آثار موسیقایی اولیه و ثانویه. 58
1-3 : اثر موسیقایی عاریت گرفته شده از فرهنگ عامه ( فولکلور) 59
بند دوم : سایر آثار هنری 59
گفتار چهارم : آثار رایانه ای 60
بند اول : نرم افزارها 60
1-1 : مفهوم. 60
1-2 :حمایت توسط حق مؤلف. 61
بند دوم : پایگاه های داده یا بانک های اطلاعاتی 64
2-1 :مفهوم. 64
2-2 :حمایت تحت عنوان « حقوق خاص» 65
مبحث دوم : تحولات بین المللی حقوق پدید آورندگان آثار ادبی و هنری 66
گفتار اول : تاریخچه و اهداف تأسیس (WIPO) 66
بند اول : سیر تاریخی 66
بند دوم : اهداف سازمان. 67
بند سوم : وظایف سازمان. 67
گفتار دوم : اندیشه های بین المللی و ماهیت حقوقی حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری 68
بند اول : دیدگاه های مورد حمایت کشور های پیشرفته و در حال توسعه. 68
بند دوم : توسعه تدریجی ارتباط حقوق مالکیت فکری (GATT) و (WTO) 69
بند سوم : رابطه بین موافقت نامه (TRIPS) و کنوانسیون برن. 72
بند چهارم : سایر کنوانسیون ها 73
گفتار سوم : فرایند الحاق ایران به کنوانسیون برن در راستای حمایت از آثار ادبی و هنری 74
1-1 : مخالفت با اصل الحاق 75
1-2 : مخالفت با جنبه ی سیاسی الحاق 76
1-3 : استدلال مبتنی بر اقدام تلافی جویانه. 76
1-4 : عدم تشخیص ضرورت الحاق ایران. 76
بند دوم : نظرات موافقان و ارزیابی آن ها 77
2-2 : ضرورت ورود آثار هنرمندان ایرانی به عرصه بین المللی 77
2-3 : افزایش اعتبار بین المللی ایران. 78
2-4 : گسترش فرامرزی فرهنگ ایران. 78
2-5 : ابعاد و جوانب ورود به (WTO) 78
2-6 : ره آورد های اقتصادی در عرصه فرهنگی و هنری 79
مبحث سوم : منابع حمایتی حقوق مالکیت آثاز ادبی و هنری در موافقت نامه (TRIPS) 80
گفتار اول : بررسی منابع حمایتی حقوق پدیدآورنده در موافقت نامه (TRIPS) 80
بند اول : اهداف موافقت نامه. 80
بند دوم : اصول موافقت نامه. 81
2-1 : اصل ملاحظه منافع عمومی و جلوگیری از سوء استفاده از حق 81
2-2 : اصل منافع عمومی 81
2-3 : جلوگیری از سوء استفاده از حق 82
2-4 : اصل رفتار ملی 82
2-5: تثبیت تعرفه. 82
2-6 : حمایت از صنعت داخلی از طریق تعرفه ها 83
2-7 : رفتار دولت کامله الوداد 83
گفتار دوم : نظام پدیدآورندگان در موافقت نامه (TRIPS) 83
بند اول : اصول و مبانی حمایت. 83
بند دوم : ذی نفع حمایت. 84
بند سوم : موضوع حمایت. 85
بند چهارم : حقوق مورد حمایت. 87
4-1 : حقوق معنوی 87
4-2 : حقوق مادی 87
فصل سوم:ضمانت اجرا های حمایت از آثار ادبی و هنری در حقوق ایران و بین الملل
مبحث اول : ضمانت اجرای کیفری حمایت از آثار ادبی و هنری در حقوق ایران و بین الملل 90
گفتار اول : مقررات کیفری ناظر بر حقوق مالکیت ادبی و هنری در مورد آثار ادبی و هنری به مفهوم سنتی آن و حقوق مجاور. 90
بند اول: حقوق ایران. 90
1-1 : نقض حقوق مادی 90
1-2 : نقض حقوق معنوی 95
بند دوم: حقوق خارجی مقررات بین المللی 97
2-1 : حقوق خارجی 98
گفتار دوم: ضمانت اجرا حمایت از آثار رایانه ای 103
بند اول : حقوق ایران. 103
1-1 : پایگاه های داده 103
1-2 : نرم افزارها 103
بند دوم : حقوق خارجی و مقررات بین المللی 106
2- 1 : حقوق خارجی 106
2-2 : مقررات بین المللی 107
گفتار سوم: ضمانت اجراهای کیفری در بستر مبادلات الکترونیکی 108
بند اول: حقوق ایران. 109
بند دوم: مقررات بین المللی 111
2-1 : معاهدات وایپو راجع به حق مؤلف و حقوق مجاور سال 1996. 111
2-2 : دستورالعمل اروپایی مورخ 22 می 2001. 113
2-3 : کنوانسیون جرائم سایبری مورخ 23 سپتامبر 2001. 114
مبحث دوم : ضمانت اجراهای مدنی در راستای حمایت از آثار ادبی و هنری در ایران و حقوق بین الملل 115
بند اول: آثار ادبی و هنری 116
1-1 : قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان سال 1348. 116
2-2 : قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی سال1352. 120
بند دوم: آثار رایانه ای 120
گفتار دوم : حقوق خارجی و مقررات بین المللی 122
بند اول: حقوق خارجی 122
1-1 : حقوق فرانسه. 122
1-2 : حقوق آلمان. 123
بند دوم : مقررات بین المللی 125
2-1 : کنوانسیون برن. 125
2-2 : موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری ( تریپس) 1994. 125
گفتار سوم: ضمانت اجراهای مدنی در بستر مبادلات الکترونیکی 127
بند دوم: مقررات بین المللی 128
مبحث سوم : نحوه تضمین اجرای حقوق مالکیت فکری در موافق نامه (TRIPS) 128
گفتار اول : روش های جبرانی، مجازات ها و اجرا 129
گفتار دوم : پیشگیری از دعاوی و حل اختلافات. 131
بند اول : شفاف سازی قوانین 131
بند دوم : حل و فصل اختلافات. 131
نتیجه گیری و پیشنهاد 135
الف ) نتیجه گیری 135
ب ) پیشنهادات. 139
چکیده :
افکار بشر و دستاورد های فکری و هنری او را نمی توان در چارچوب مرز های داخلی محصور نمود. دانش و هنر فرآورده های بین الملل هستند که مرزی نمی شناسند و با پیشرفت های اخیر، تسریع انتقال اطلاعات را فراهم آورده و جریان بین المللی انتقال دانش نیز سرعت و افزایش چشمگیری یافته است. ارتقاء سطح دانش عمومی سبب شده که استفاده از محصولات و آثار هنری در انحصار طبقه خاصی نباشد و همین امر سبب افزایش تقاضا در خصوص این کالا ها شده است. کشور ایران با برخورداری از تمدنی چندین هزار ساله نقش بسیار ممتازی را در تعالیادبیات و هنر ایفا نموده است. این تمدن تاریخی بخش اعظمی از توسعه و تکامل خود را مرهون آفرینش های ادبی، هنری ایرانیان بوده که در اعصار مختلف بدیع ترین و برجسته ترین فرآورده های خلاق بشری را پدید آورده است. حکومت های ایرانی اغلب حامی و مشوق هنر بوده و به انحاء مختلف مادی و معنوی، آفرینندگان آن ها را مورد حمایت خویش قرار داده اند. در دوران اخیر نیز بارقه های این سیاست هنر پروری با شدت و ضعف دیده می شود. نکته ای که در این میان معمولاً مورد غفلت واقع شده اهمیت حمایت معنوی از آثار هنری و حقوق پدید آورندگان آن ها است. این مهم البته مستلزم بررسی های حقوقی و دقت نظر های قانونی است که قاعدتاً بر عهده جامعه حقوق دانان و مجریان قضایی کشور است. لیکن متأسفانه با وجود قوانین موجود در ایران عملاً به دلایل مختلفی آفرینش های هنری از حمایت حقوقی لازم برخوردار نیست. پایان نامه حاضر دلایل این خلاء ها و نارسایی ها را بررسی کرده و با تحلیل قوانین موضوعه موجود کشور و مقایسه آن با کنوانسیون های بین المللی و در رأس آن ها «کنوانسیون برن» و نیز تحلیل مشکلات گریبانگیر در راه اجرای این قوانین، راهکار های برون رفت از نقایص حقوقی موجود در حوزه هنر و آفرینش های هنری را ارائه می نماید.
کلید واژه : مالکیت ادبی و هنری ، آثار ادبی و هنری ، خلاء قوانین ، ایران ، اسناد بین المللی.
مقدمه :
1)بیان مسأله:
از ابتدای خلقت، انسان بنا بر فطرت و طبیعتش برای تلاش‌های کم یا زیاد خود ارزش قائل بوده و در آنچه به دست می‌آورده اعمال سلیقه می‌کرده و دیگران را نیز از تصرف در آن باز می‌داشته به طوری که این حس غریزی در بشر منشاء پدیدآوردن اندوخته‌های شخصی و احساس تعلق به آنها گردیده است. این احساس تنها نسبت به اندوخته‌های غیبی او محدود نمی‌شده، بلکه در مورد اشعاری که می‌سروده، نقاشی‌هایی که می‌کشیده و یا مطالبی که می‌نوشته نیز اعمال می‌گشته. به عقیده برخی از زمانی که انسان توانسته قلم یا قلم‌مویی در دست بگیرد این احساس وجود داشته است. موارد متعددی از دوران باستان در این مورد وجود دارد به عنوان مثال: هومودور شاگرد افلاطون پس از استفاضه از محضر استاد، یادداشت‌های خود را به سیسیل برد و در آنجا فروخت. این عمل که بدون اجازه افلاطون صورت گرفته بود نه تنها مورد شماتت اهل علم و ادب قرار گرفت بلکه خشم مردم را نیز برانگیخت. مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت، به دو بخش «مالکیت ادبی-هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم بندی می شود که در هر بخش مصادیق متفاوتی مورد شناسایی و حمایت قرار می گیرند. حقوق مالکیت ادبی- هنری از سابقه ی طولانی تری نسبت به حقوق مالکیت صنعتی برخوردار است. در روم و یونان قدیم، سرقت ادبی عملی مذموم شمرده می شده است، در دوران قرون وسطی از آن جایی که آثار، مظهری از الهام الهی بود حق انحصاری برای مولف قائل نبودند و اکثر آثار آن عصر به صورت گمنام منتشر شده است، در اروپا به طور روشن این بحث در عهد رنسانس و با انقلاب فکری- صنعتی که در آنجا خصوصاً در صنعت چاپ پدید آمد، آغاز شد و باید نخستین آثار حمایت از نوشته‌ها را در امتیازاتی جستجو کرد که حکام و سلاطین اروپایی در قرن 16 به ناشران و کتاب‌فروشان اهدا می‌کردند که باعث می‌شد ناشران و چاپخانه‌داران این احکام را وسیله‌ای برای دست‌اندازی به حقوق مولفین قرار دهند. این وضع طی دو قرن در اروپا ادامه یافت تا اینکه برای نخستین بار در سال 1709 در انگلیس قانونی به تصویب ملکه رسید که حقوقی را برای مولفین اثر به رسمیت می‌شناخت. در اوایل همین قرن در فرانسه نیز قانونی به همین مضمون به تصویب رسید و کم‌کم بسیاری از کشورهای دیگر در اروپا، آمریکای لاتین و آسیا دست به وضع چنین قوانینی زدند. در اواخر قرن 19 با گسترش ارتباطات و پیشرفت علوم و صنایع نجومی، روشن شد که قوانین ملی هرچند جامع و کامل نباشند، نمی‌توانند به خوبی از حقوق معنوی مولفین و مخترعین دفاع نمایند؛ چرا که سوءاستفاده کنندگان با کمک وسایل ارتباط جمعی در خارج از مرزهای ملی اقدام به سرقت‌های ادبی و هنری و صنعتی می‌نمایند. لذا موافقت‌نامه‌های دوجانبه و چندجانبه و بالاخره بین‌المللی در این زمینه فراهم شد تا این که در زمینه مالکیت صنعتی و حقوق مخترعین به کنوانسیون پاریس 1883 برای حمایت از مالکیت صنعتی انجامید که تا 1996، 140 عضو داشته و در زمینه حقوق مولفین آثار ادبی و هنری و علمی نیز به کنوانسیون برن سوییس در سال 1886منتهی شد. با ادغام دفاتر این دو کنوانسیون بین‌المللی در سال 1893 نخستین سنگ بنای سازمان جهانی مالکیت معنوی گذاشته شد.
در ایران اولین قرارداد مالکیت ادبی میان ایران و آلمان در سال 1309 ه.ش منعقد شد و نخستین رویکردهای قانونی آن نیز در فصل 11 قانون جزا مبحث دسیسه و تقلب در کسب مصوب 1310 می‌باشد. در سال 1348 قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان در سال 1352 ،نیز قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات